اهلیت قانونی:
ابتدائا به بحث اهلیت قانونی می پردازیم سپس شرایط شخص اهل را به اختصار توضیح خواهیم داد:
از نظر قانونی دونوع اهلیت برای انسان متصور است: 1- اهلیت تمتع 2- اهلیت استیفا
اهلیت تمتع:
آنچه از ماده ی956 ق.م برمی آید عبارت است ازاهلیت برای داراشدن حقوق که بازنده متولدشدن انسان شروع وبامرگ اوخاتمه می یابد.
اهلیت استیفاء:
آنچه ازماده 958ق.م برمی آید عبارت است ازاهلیت اعمال واجرای حق که به آن اهلیت قانونی هم گفته می شود.اقامه دعوا از مصادیق بارز اجرای حق است بنابراین چناچه شخص بخواهد برای احقاق حقوق قانونی خویش اقامه دعوا نماید نیز بااهلیت قانونی داشته باشد.
بنابرمراتب
فوق شخص اهل محسوب میشود که:
الف)بالغ باشد: سن بلوغ درپسر15 سال تمام قمری ودر دختر9سال تمام قمری است(تبصره1ماده1210 قانون مدنی)
ب)عاقل باشد: هیچ کس را نمی توان بعداز رسیدن به سن بلوغ بعنوان جنون یا عدم رشد محجور نمود،مگرآنکه عدم رشد یاجنون اوثابت شده باشد.(صدرماده1210 قانون مدنی)
ج)رشیدباشد:اموال صغیری راکه بالغ شده است درصورتی می توان به اودادکه رشداوثابت شده باشد(تبصره 2ماده 1210قانون مدنی)
همان طور که واضح است بین صدرماده1210 باتبصره 2آن تعارض وجود دارد،علاوه برآن سوالی نیز مطرح میشود چه معیاری برای تشخیص رشیدوغیرشیدمی توان یافت؟
در مقام رفع تعارض وابهام ازماده 1210قانون مدنی وهمین طورتعیین معیار رشد،باتوجه به مواد1210 قانون مدنی و418 قانون تجارت ورای وحدت رویه شماره 30 مورخ 1364/10/3 دیوان عالی کشور ورویه قضایی می توان به نکات زیر اشاره کرد:
1-هرشخصی که به سن 18سال تمام شمسی رسیده،اعم از زن ومرد دارای اهلیت قانونی شمرده میشودومیتواندهرگونه دعوایی اعم از مالی وغیرمالی شخصا اقامه نمایدویا طرف دعوایی قرارگیردمگراینکه عدم رشدیاجنون اوبه موجب حکم دادگاه ثابت شده باشدکه دراینصورت بایستی ولی یاقیم او به نمایندگی از او اقامه دعوانماید.
2-شخص بالغ (پسردارای 15سال تمام قمریودختردارای9سال تمام قمری )قبل ازاینکه به 18سالگی برسد نیزمیتواند باتوجه به اینکه به سن بلوغ رسیده است در امورغیرمالی اقامه دعوانموده ویاطرف دعواقرارگیردمگراینکه جنون او به موجب حکم دادگاه ثابت شود.
3-شخص بالغ کمتراز18سال درصورتی میتواند درامورمالی اقامه دعوا نموده ویابه دعوای مربوط به حقوق مالی که علیه او اقامه شده پاسخ دهدکه رشداوبه موجب حکم دادگاه به اثبات رسیده باشد.
4- تاجر ورشکسته:درکلیه اختیارات وحقوق مالی که استفاده ازآن درتادیه دیون اوموثرباشد،مدیر تصفیه قائم مقام قانونی وی بوده وبه جای اوعمل خواهدنمود.لذاتاجرورشکسته ازتاریخ صدورحکم ورشکستگی حق اقامه یدعوادرامورمالی راندارد.
در امور غیرمالی مانند دعوای طلاق،دعوای ابوت،دعوای بنوت،دعوای تمکین که تاثیری درتادیه دیون تاجرورشکسته ندارد،دارای اهلیت شمرده میشود واز این حیث حق اقامه دعوا دارد.
